افراد غالباْ در حالاتی مرتکب گناه می شوند که باور و یقینشان به نظارت و حسابرسی خدای متعال شدیداْ کاهش یافته باشد. از این رو، اساس و اوج دینداری این است که فرد یقین داشته باشد که محال است از محدوده نظارت و قدرت خدای متعال، خارج شود و در همه حال و همه جا تحت نظارت و قدرت الهی است.

شدت تخریبی گناهان، یکسان نیست و بسته به اینکه گناه در چه شرایطی، نسبت به چه کسی، در چه زمانی و با چه تلقی و تصوری انجام شود، شدت تخریبی و میزان مجازات آن نیز متفاوت خواهد بود؛ یکی از ایمان سوزترین انواع گناه، گناهی است که در تنهایی انجام شود. ارتکاب گناه در تنهایی، نشانگر فقدان یقین به آیات قرآن، ضعف شدید ایمان و بی اعتنایی به نظارت و غیب دانی خدای متعال و همچنین پذیرش دین بر اساس ملاحظات اجتماعی است که نوعی ضعف شخصیت و نفاق محسوب می شود؛ حیا نکردن از خالق و حیاکردن از انسان، به بیان قرآن از اوصاف منافقان است: «یَسْتَخْفُونَ مِنَ النّاسِ وَ لا یَسْتَخْفُونَ مِنَ اللّهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ یُبَیِّتُونَ ما لا یَرْضی مِنَ الْقَوْلِ وَ کانَ اللّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحیطًا»؛ «آن ها زشتکاری خود را از مردم پنهان می‏ دارند؛ اما از خدا پنهان نمی ‏دارند و هنگامی که در مجالس شبانه، سخنانی که خدا راضی نبود می ‏گفتند، خدا با آن ها بود، خدا به آنچه انجام می‏ دهند، احاطه دارد»¹؛ هم چنانکه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید: «‏لاَعْلَمَنَّ أَقْوَامًا مِنْ أُمَّتِی یَأْتُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِحَسَنَاتٍ أَمْثَالِ جِبَالِ ‏‏تِهَامَةَ ‏‏بِیضًا فَیَجْعَلُهَا اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ هَبَاءً مَنْثُورًا قَالَ ‏ثَوْبَانُ ‏‏یَا رَسُولَ اللَّهِ صِفْهُمْ لَنَا جَلِّهِمْ لَنَا أَنْ لاَ نَکُونَ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لاَ نَعْلَمُ قَالَ أَمَا إِنَّهُمْ إِخْوَانُکُمْ وَمِنْ جِلْدَتِکُمْ وَیَأْخُذُونَ مِنْ اللَّیْلِ کَمَا تَأْخُذُونَ وَلَکِنَّهُمْ أَقْوَامٌ إِذَا خَلَوْا بِمَحَارِمِ اللَّهِ انْتَهَکُوهَا؛ گروه هایی از امتم را می شناسم که با نیکی هایی به اندازه کوه تهامه به دادگاه آخرت می آیند، اما خدای متعال آن نیکی ها را همچون غبار پراکنده می سازد و نمی پذیرد! ثوبان گفت: ای پیامبر خدا، اوصافشان را برایمان آشکار فرما؛ مبادا ندانسته، از آنان شویم! پیامبر فرمود: آنان هم کیش شما و از خودتان هستند و مانند شما اهل شب زنده داری هستند؛ امّا در هنگام خلوت، مرتکب بی شرمی در برابر خدای متعال می شوند و گناه می کنند».²

گروهى از افراد کوته فکر گمان مى کنند اگر در خلوت و تنهایى، مرتکب گناه شوند و کسى شاهد گناه آن ها نباشد، از کیفر و مجازات در امان خواهند بود. غافل از آنکه خداوند، در همه جا حاضر است و در خلوت و تنهایى هم، شاهد اعمال بندگان خویش است.

افراد غالباْ در حالاتی مرتکب گناه می شوند که باور و یقینشان به نظارت و حسابرسی خدای متعال شدیداْ کاهش یافته باشد. از این رو، اساس و اوج دینداری این است که فرد یقین داشته باشد که محال است از محدوده نظارت و قدرت خدای متعال، خارج شود و در همه حال و همه جا تحت نظارت و قدرت الهی است. اساساً هدف آفرینش کائنات با این همه پیچیدگی و تنوع، کاشتن همین نگرش مهم و مؤثر در درون انسان هاست: « الله الذی خَلَقَ سَبعَ سَماواتٍ و مِنَ الأرضِ مِثلَهنَّ یَتَنَزَّلُ الأمرُ بَینَهُنَّ لِتَعلَموا أنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شیءٍ قَدیرٌ و أنَّ اللهَ قَد أحاطَ بِکُلِّ شَیءٍ عِلماً»؛ « خدای متعال همان کسی است که هفت آسمان و از زمین نیز به اندازه آن ها را آفرید، که فرمانش همواره در میانشان پایین می آید تا بدانید که خدای متعال بر هر چیزی تواناست و خدای متعال بر همه چیز اطلاع کامل دارد».³

جلوه گاه و نشانه اصلی ایمان به خدای متعال و صفات والایش، زمان و مکانی است که خارج از دایره آگاهی و قدرت دیگران است و گرنه بنا بر تجربه عملی و تصدیق روانشناسی اجتماعی، آبروداری و ظاهرسازی اخلاقی در حضور دیگران، از فنون معمول و عادات رایج انسان هاست؛ از این رو خلوت، آزمونی کارامد برای نمایاندن اصالت ایمان و صداقت در تدین است و اگر فردی در این آزمون مردود شود، بدین معناست که در عمل، حرمتی کمتر از مخلوقات برای خالق خویش قائل است و همین کافی است که شرط قبولی اعمال، یعنی اخلاص را کاملاً تباه سازد و آن را در شدیدترین حالت نیازمندی، یعنی در صحنه قیامت، یکسره برباد فنا بدهد!

 از سوى دیگر، انسان در رابطه با خدا، باید بداند که هرچند در خلوت و تنهایى مرتکب گناه شود و کسى شاهد او نباشد، ولى خداوند او را مى بیند و شاهد گناهان اوست. به این ترتیب، شخص گناهکار در روز رستاخیز، از داورى خداوند توانا و بینا که خود آن گناه را دیده است، هیچ راه فرارى نخواهد داشت.

از همین روست که امام علی علیه السلام فرموده است: « اتَّقُوا مَعَاصِیَ اللَّهِ فِى الْخَلَوَاتِ فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاکِمُ ؛ از نافرمانى خدا در خلوت ها بپرهیزید؛ زیرا همان که گواه است، داورى مى کند». ⁴

پی‌نوشت ها :

1. نساء: 108.

2. سنن ابن ماجه، ش 3424.

3. طلاق: 12.

4. نهج البلاغه، حکمت 324.