درس اخلاق آیت الله مجتهدى تهرانی

عُرفیات طلبگى

عرفیات غیر از اخلاقیات است. ممکن است شخصى استاد اخلاق باشد ولى از عرفیات هیچ نفهمد. باید استادى را پیدا کرد که عرفیات را براى انسان بگوید. عرفیات یک سرى مسائلى است که شاید خلاف شرع نباشد ولى خلاف عُرف جامعه است و عوام‏الناس از انجام آن‏ها، توسط ما روحانیون خوششان نمى‏آید. ما هم براى این‏که مردم به دین و روحانیت علاقه‏مند شوند و طرد نشوند باید این‏ها را مراعات کنیم. حالا چند نمونه از عرفیات را مى‏گوییم:

1ـ دقت در معاشرت با مردم:

روحانى نباید با کسى که به دین و دستورات دین اهمیت نمى‏دهد معاشرت کند (مگر این‏که قصد راهنمایى او را داشته باشد) و نباید چنین افرادى به منزل او رفت و آمد کنند.

استاد ما حضرت آیت‏الله حاج‏شیخ‏على‏اکبر برهان (ره) مى‏فرمودند: روزى به خانه رفتم و متوجه شدم که عده‏اى میهمان از طرف آشنایان و فامیل‏هاى همسرم، تشریف دارند، و بعضى از آن‏ها بدون رعایت این‏که ما روحانى و آخوند هستیم، و مردم از ما بیش از دیگران توقع دارند، با ظاهرى شرعى ولى نامتناسب با عرفیات طلبگى ما، حضور داشتند، لذا به اهل‏بیت گفتم که براى آن‏ها توضیح دهند که متوجه بشوند، و آن‏ها هم الحمدلله متذکر شدند و بعد از این جریان هر وقت به منزل ما مى‏آیند عرفیات را رعایت مى‏کنند.

کسانى که بد حجاب‏اند نباید در منزل شما رفت‏وآمد کنند. من حتى گفته‏ام بچه‏هاى کوچک را بدون چادر به منزلمان نیاورند. اگر در کوچه و خیابان حتى یکى از محرم‏هایت را دیدى اگر حجاب کامل هم داشت با او صحبت نکن یا اگر صحبت مى‏کنى او را نگاه نکن. گوش خود را نزدیک او بیاور و به صحبت‏هایش گوش کن. چرا که مردم نمى‏دانند این زن محرم شما است.

2ـ خرید اجناس:

در خرید کردن براى منزل دقت کن که مورد سوء تفاهم از سوى مردم واقع نشوى. حضرت آیت‏الله‏العظمى سیدمحمدکاظم یزدى (ره) مى‏فرمودند: همیشه از یک قصابى گوشت نخرید، مى‏گویند این آخوندها چقدر گوشت مى‏خورند.

یا مثلاً یک روحانى حتى‏المقدور سعى کند که کم‏تر با همسرش در خیابان راه بیفتد و به خرید برود. به مغازه‏هایى که چیزهاى گران‏قیمت مى‏فروشند نرود؛ مثلاً به بنگاه‏هاى ماشین فروشى و فروشگاه‏هاى تلویزیون و غیر ذلک. اگر هم نیازى داشت مى‏تواند محارم خود یا افراد مورد اطمینان و با تجربه را بفرستد. نقل مى‏کنند که یک روحانى با همسرش، وارد فروشگاه لوازم آرایش بانوان شده و پس از انتخاب یکى از اقلام آن، و در خارج از فروشگاه و بدون توجه به اطراف خود، آن را به همسرش نشان مى‏داد که کدامیک بهتر است، در حالى که این عمل مى‏تواند در اذهان مردم نسبت به مقام روحانیت اثر بدى داشته باشد. لذا طلاب محترم باید این‏گونه امور را رعایت کنند.

3ـ به هر مکانى نرود:

روحانى هر جایى نباید برود، هر جایى نباید بنشیند. مثلا کنار خیابان روى جدول ننشیند یا در مکان‏هاى عمومى و پر رفت و آمد، یا جایى که همه روى زمین نشسته‏اند، بالاى صندلى ننشیند و اگر مجبور بود بنشیند در نشستن هم مراعات کند، مثلاً یک پا را روى پاى دیگر نیندازد. و همچنین نباید دست زن و بچه را بگیرد و برود پارک یا شهر بازى یا سینما. یا برود ساندویچى و یک ساندویچ بگیرد و پشتش هم نوشابه بخورد. البته این گونه امور حرام نیست ولى بعضى از مردم این اعمال را از ما روحانیون توقع ندارند، لذا ما باید رعایت عرفیات طلبگى را بکنیم.

4ـ وضع ظاهرى:

روحانى باید از نظر لباس پوشیدن، لباسى ساده و تمیز و در عین حال منظم و مرتب داشته باشد و خداى نکرده لباس‏هایش چرکین نباشد و بوى عرق ندهد.

5ـ دقت در خرج:

روحانى نباید مهمانى‏هاى مفصل راه بیندازد، یا مثلا در تالارها مراسم عقد و یا مراسم دیگر بگیرد و سورها و خرج‏هاى بى‏مورد کند. آیت‏الله حاج‏آقامرتضى حائرى (ره) با کاروانى به مکه رفتند. قرار شد علماى دیگر از مکه به دیدن ایشان بیایند. مدیر کاروان از خرج خودش اتاقى آماده کرد و میوه‏هاى مختلف در اتاق آماده نمود. وقتى ایشان وارد اتاق شدند و صحنه را دیدند ناراحت شدند و به مدیر کاروان فرمودند: چرا مى‏خواهى مردم را با من دشمن کنى؟ این‏ها را جمع کن. فقط چاى کفایت مى‏کند (یعنى ممکن بود که حاجى‏هاى کاروان فکر کنند که هزینه انجام شده، از بودجه کاروان است و دچار سوءظن نسبت به آیت‏الله‏مرتضى حائرى شوند). وقتى هم روحانى به مهمانى مى‏رود یا براى او مهمان مى‏آید باید مراعات اخلاقیات و عرفیات را هم بکند.

روزى که طلبه بودیم با استادمان حاج‏شیخ‏على‏اکبربرهان (ره) به دیدار یک حاجى که تازه از مکه آمده بود رفتیم. ایشان به ما فرمودند: حق دست زدن به هیچ چیز را ندارید. کارى نکنید که بگویند آخوند جزء مطهرات است و همه چیز را پاک مى‏کند و مى‏خورد. بنشین و به هیچ چیز دست نزن. بگذار به زور به تو، چیزى تعارف کنند.

6ـ وضعیت سر و صورت:

در حرم امام رضا(علیه‏السلام) عبور مى‏کردم، دیدم روحانى جوانى موهایش را از زیر عمامه تا وسط پیشانى بیرون ریخته است. به او گفتم: ببخشید آقا، مثل این که اصلاح شما دیر شده است. گفت: مدرکى هم دارید؟ یعنى اگر این کار من خلاف است آیا براى این کار خلاف، مدرک و سند روایاتى دارید؟ اگر دارید ارائه بدهید؟ در حالى که خیلى از موارد هست که حرام و خلاف شرع نیست ولى عرف، آن را نمى‏پسندد. لذا روى این اصل به او گفتم: چرا با لباس زیر به حرم نمى‏آیى؟ با وجود این که براى مردان فقط پوشاندن عورتین واجب است و پوشاندن بقیه بدن واجب نیست. (با وجود این، رعایت عرف را مى‏کنى، و کارى نمى‏کنى که مردم از تو ناراحت شوند، پس در طلبگى و آخوندى هم چنین باش و رعایت عرفیات طلبگى را بکن و کارى که مراجع و علما و فقها نمى‏کنند تو هم نکن.)

7ـ ساده‏زیستى:

مهم‏ترین مطلب عرفى، ساده‏زیستى است. انگشتر زیاد دستت نکن، گران‏قیمتش را هم همین‏طور. تسبیح رنگى یا گران‏قیمت هم دستت نگیر. خودکار و خودنویس خارجى و نعلین گران‏قیمت که براى طلبه و روحانى سزاوار نیست، استفاده نکن. روحانى حتى‏المقدور باید زندگى و خانه‏اى ساده داشته باشد.

نقل مى‏کنند آیت‏الله فشارکى(ره) یک اتاق داشتند که وسط آن را پرده کشیده بودند. یک طرف درس مى‏دادند و طرف دیگر محل زندگى ایشان بود. اگر امام خمینى (ره) وقتى که از پاریس آمدند، مى‏رفتند کاخ نیاوران شاید این‏قدر محبوب مردم نمى‏شدند و دیگر حرفشان چندان در مردم اثر نداشت، امام با آن همه عظمت، در یک خانه ساده و معمولى و یک حسینیه که دیوارهایش کاه گلى بود ساکن بودند.

نباید به چنین عالمى نگاه کنى باید بروى علما و بزرگان را نگاه کنى، مراجع تقلید، علماى ربانى و معلمین اخلاق.

این‏ها بعضى از عرفیات است که باید رعایت شود بقیه را هم خودت با این‏ها قیاس کن البته ممکن است یک کار در جایى عرف باشد و همان کار در جاى دیگر خلاف عرف باشد.

نمى‏گویم این‏ها حرام است ولى از باب حَسَناتُ الأبرارِ سَیئاتُ المُقَرَّبین است.

بعضى کارها، براى عوام مردم، اشکالى ندارد ولى براى ما روحانیون خوب نیست. ممکن است یکى در اخلاق خیلى عالى باشد ولى با وضع زندگى و با قیافه‏اش و با رعایت نکردن این عرفیات مردم را از دین بیزار کند.

حضرت رسول اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله) فرموده‏اند: «بدترین علماى امت من کسانى هستند که مردم را از ما گمراه مى‏کنند و راه‏هایى که به سوى ما است قطع مى‏کنند. مردم بر این‏ها درود مى‏فرستند در حالى که این‏ها مستحق لعنت هستند». و همچنین امام صادق (علیه‏السلام) فرموده‏اند: «که عیسى بن مریم (علیه‏السلام) فرمود: واى بر علماى بد که چگونه آتش دوزخ بر آن‏ها زبانه کشد.» اگر این عرفیات را رعایت نکردى پیش‏نماز نشو. چرا که رعایت نکردن عرفیات به فتواى بعضى از مراجع تقلید به عدالت ضرر مى‏زند و پشت سر تو نمى‏شود نماز خواند.